سیری در نهج البلاغه ...

با نام خداوند عالی اعلی

ما جَعَلَ اَللّهُ لِرَجُلٍ مِنْ قَلْبَیْنِ فِی جَوْفِهِ .

با یک دل نمی توان بیش از یک معشوق برگزید.

با دو قبله ، در ره معبود ، نتوان زد قدم    یا رضای دوست باید ، یا رضای خویشتن

تضاد دنیا و آخرت

مسأله ی تضاد دنیا و آخرت و دشمنی آنها با یکدیگر و اینکه ایندو مانند دو قطب مخالف اند، از قبیل مشرق و مغرب اند که نزدیکی به هریک مساوی است با دوری از دیگری، همه مربوط به این مطلب است یعنی مربوط است به جهان دل و ضمیر انسان و دلبستگیها و عشقها و پرستشهای انسان. خداوند به انسان دو دل نداده است

مجموعه آثار شهید مطهری . ج16، ص 535 

ما جَعَلَ اَللّهُ لِرَجُلٍ مِنْ قَلْبَیْنِ فِی جَوْفِهِ . 1

با یک دل نمی توان بیش از یک معشوق برگزید.

این است که وقتی از علی علیه السلام در باره ی جامه اش که کهنه و مندرس بود سؤال کردند، فرمود:  

یَخْشَعُ لَهُ الْقَلْبُ وَ تَذِلُّ بِهِ النَّفْسُ وَ یَقْتَدی بِهِ الْمُؤْمِنونَ . 2

دل به این سبب نرم می گردد و نفس به این وسیله رام می شود و مؤمنان به آن اقتدا می کنند.  

یعنی کسانی که جامه ی نو ندارند از پوشیدن جامه ی کهنه ناراحت نمی شوند و احساس حقارت نمی کنند، زیرا می بینند پیشوایشان جامه ای بهتر از جامه ی آنها نپوشیده است.  آنگاه اضافه فرمود که همانا دنیا و آخرت دو دشمن مشخص و دو راه مختلف اند؛ هرکس دنیا را دوست بدارد و رشته ی تسلط دنیا را به گردن خود بیندازد، طبعاً آخرت را و آنچه مربوط به آخرت است دشمن می دارد. دنیا و آخرت به منزله ی مشرق و مغرب اند که نزدیکی به هر یک از اینها عین دوری از دیگری است؛ ایندو در حکم دو هوو می باشند.  

علی علیه السلام در یکی از نامه هایش می نویسد:  

وَ اَیْمُ اللّهِ- یَمیناً اَسْتَثْنی فیها بِمَشِیَّةِ اللّهِ- لاروضَنَّ نَفْسی رِیاضَةً تَهُشُّ مَعَها اِلَی الْقُرْصِ اِذا قَدَرَتْ عَلَیْهِ مَطْعوماً وَ تَقْنَعُ بِالْمِلْحِ مَأْدوماً وَ لادَعَنَّ مُقْلَتی کَعَیْنِ ماءٍ نَضَبَ مَعینُها مُسْتَفْرَغَةً دُموعُها، اَتَمْتَلِئُ السّائِمَةُ مِنْ رَعْیِها فَتَبْرُکَ وَ تَشْبَعُ الرَّبیضَةُ مِنْ عُشْبِها فَتَرْبِضَ وَ یَأْکُلُ عَلِیٌّ مِنْ زادِهِ فَیَهْجَعُ؟ ! قَرَّتْ اِذاً عَیْنُهُ اِذَا اقْتَدی بَعْدَ السِّنینَ الْمُتَطاوِلَةِ بِالْبَهیمَةِ الْهامِلَةِ وَ السّائِمَةِ الْمَرْعِیَّةِ.  

سوگند یاد می کنم به ذات خدا که به خواست خدا نفس خویش را چنان ورزیده سازم و گرسنگی بدهم که به قرص نانی و اندکی نمک قناعت بورزد و آن را مغتنم بشمارد. همانا آنقدر (در خلوتهای شب) بگریم که آب چشمه ی چشمم خشک شود. شگفتا! آیا این درست است که شتران در چراگاهها شکم خویش را انباشته کنند و در خوابگاه خویش بخسبند، و گوسفندان در صحراها خود را سیر کنند و در جایگاه خویش آرام گیرند، علی نیز شکم خویش را سیر کند و در بستر خود استراحت کند؟ ! چشم علی روشن! پس از سالیان دراز به چهارپایان اقتدا کرده است.  

مجموعه آثار شهید مطهری . ج16، ص536 

آنگاه می فرماید:

طوبی لِنَفْسٍ اَدَّتْ اِلی رَبِّها فَرْضَها وَ عَرَکَتْ بِجَنْبِها بُؤْسَها وَ هَجَرَتْ فِی اللَّیْلِ غُمْضَها حَتّی اِذا غَلَبَ الْکَری عَلَیْهَا افْتَرَشَتْ اَرْضَها وَ تَوَسَّدَتْ کَفَّها فی مَعْشَرٍ اَسْهَرَ عُیونَهُمْ خَوْفُ مَعادِهِمْ وَ تَجافَتْ عَنْ مَضاجِعِهِمْ جُنوبُهُمْ وَ هَمْهَمَتْ بِذِکْرِ رَبِّهِمْ شِفاهُهُمْ وَ تَقَشَّعَتْ بِطولِ اسْتِغْفارِهِمْ ذُنوبُهُمْ. اُولئِکَ حِزْبُ اللّهِ، أَلا إِنَّ حِزْبَ اَللّهِ هُمُ اَلْمُفْلِحُونَ .  3

خوشبخت و سعادتمند آن که فرایض پروردگار خویش را انجام دهد، رنجها را (مانند سنگ آسیا دانه را) خرد کند، شب هنگام از خواب دوری گزیند، آنگاه که سپاه خواب حمله می آورد زمین را فرش و دست خود را بالش قرار می دهد، در زمره ی گروهی که بیم روز بازگشت خواب از چشمشان ربوده و پهلوهاشان از خوابگاههاشان جا خالی کرده است و لبهاشان به ذکر پروردگارشان در زمزمه است، ابرهای گناهان بر اثر استغفار مداومشان برطرف شده است. آنانند حزب خدا، همانا تنها آنان رستگارانند.  

ذکر این دو قسمت پشت سر یکدیگر رابطه ی زهد و معنویت را کاملاً روشن می کند.

خلاصه ی دو قسمت این است که از دو راه یکی را باید انتخاب کرد:

-یا خور و خواب و خشم و شهوت، نه رازی و نه نیازی، نه توجهی و نه نم اشکی و نه انسی و نه روشنایی ای، و گامی از حد حیوانیت فراتر نرفت،

-و یا قدمی در وادی انسانیت و استفاده از مواهب خاص الهی که مخصوص دلهای پاک و روحهای تابناک است.  

مجموعه آثار شهید مطهری . ج16، ص 537

 منبع الکترونیکی

________________________________

1-احزاب/4.

2-نهج البلاغه ، حکمت 99.

3-نهج البلاغه ، نامه ی 45.